Takibat
Arapça تعقیبات , namazlardan sonra
yapılan bazı müstahap amellerdir. Namaz, İslam dininde emrolunan en önemli
farizelerden biridir. Namaz öncesi veya sonrasında dini adaplardan sayılan bazı
ameller yerine getirilmektedir. Namaz sonrası yapılan ameller mecmuasına takibat
denmektedir.
Sözlük ve
Fıkıh’taki Yeri
Takibat
sözlükte, takip etmek, bir şeyin peşi sıra gitmek, bir işi veya birisini takip
etmek anlamındadır. 1 Fıkıh terminolojisinde ise ibadetlerden namaz sonra
yapılan bazı müstahap amellerdir. Aynı şekilde namaz sonrasında okunan bazı
zikir ve dualara da denir. 2
Takibat
tabiri, İmam Cafer Sadık’tan aleyhi selam nakledilen rivayetlerde
kullanılmıştır. 3 Bu tabir uzun yüzyıllar boyunca her zaman yaygın olarak
kullanılmıştır.
Kur’an’da
Bazı
müfessirler; فَإِذَا
فَرَغْتَ فَانصَبْ ﴿۷﴾ وَإِلَیٰ رَبِّک فَارْغَب“Şu halde boş kaldığın zaman, durmaksızın dua ve
ibadete koyul ve yalnızca Rabbine rağbet et.” İnşirah, 7-8 4 bu iki ayetin,
takibata delalet ettiğini ifade etmektedirler. 5
Oysa İbn
Abbas gibi bazı müfessirler; وَمِنَ اللَّیلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ
السُّجُودِ“Gecenin bir bölümünde ve secdelerin
ardından da O nu tesbih et.” Kaf, 40 6 ayetini namaz sonrası tesbih veya
takibata yormuşlardır. Bir grup Ehli sünnet müfessiri ise farizalar sonrası
nafilelere yorumlamıştır. 7 Söylendiğine göre namaz sonrası kılınan tatavvu
namazının nafile namaz Ehli sünnet fıkhında takibat olarak anılması çok
meşhurdur. 8
Bazı rivayi
kaynaklarda fariza namazlardan sonra “muavvezat, 9 Yasin suresi, 10 Ayete’l
Kürsü” 11 gibi bazı sure ve ayetlerin kıraat edilmesi, tavsiye edilmiştir.
Fazilet
Namaz
takibatı hakkında ‘eğer bir mümin namaz sonrasında bir sonraki namaza kadar
takibatla meşgul olursa, o artık Allah’ın konuğu olur ve Allah’ın konuğunu
ağırlaması onun Allah üzerindeki hakkı’ olur demişlerdir. 12
Namaz
Takibatı Zikirleri
Namaz
sonrası zikirlerin tekrar edilmesi hakkında çok sayıda şekiller belirtilmiştir.
Ancak en çok tekit edilen ve meşhur olan her namaz sonrası Hz. Zehra’nın
selamullahi aleyha tesbihatının okunmasıdır. Bu tesbihatta 34 kere Allah-u
Ekber, 33 kere El-Hamdulillah ve 33 kere Subhanallah tekrar edilmektedir. 13
Bununla birlikte genel olarak temcid, hamd, tesbih, tehlil ve Peygambere
salavat zikirleri emrolunmuştur. 14
Rivayetlerde
ve fıkıh kitaplarında, namaz sonrasında dua ve zikretmek tekit edilmiştir. Bu
doğrultuda me’sur nakledilmiş, rivayet edilmiş dualar da açıklanmıştır.
İmamiye’de bunlardan en meşhur olanı “La ilahe illallah vehdehu vehdehu…”
zikridir. 15 Aynı şekilde “Allahumme inni Es’eluke min külli hayrin ehate bihi
ilmuk…” duası da rivayetlerde tavsiye edilmiştir. 16
Müşterek
dualara ek olarak günlük her namazın kendisine has duası bulunmaktadır. 17
Buna rağmen üzerinde durulan şey, her namaz kılan kişinin neye ihtiyaç
duyuyorsa Allah’tan onu istemesi öngörülmüştür. 18
Rivayetlerde
denildiğine göre fariza namazlarından sonra dua etmek nafile namazdan daha
önceliklidir. 19 Rivayetler esasına göre fariza namazlardan sonra ve özellikle
fecir namazı, öğlen namazı ve akşam namazından sonra dua etmek müstecaptır. 20
Bazı fıkıh kaynaklarında, me’sur dua ve zikirlerin me’sur olmayan dualardan
faziletli olduğuna vurgu yapılmıştır. 21
Şükür
Secdesi ve Namaz Takibatı
Rivayetlerde
tavsiye edilen adaplardan biri de şükür secdesidir. Secdede yüz kere şükretmek
veya yüz kere af talebinde bulunmak şeklinde görülür. 22 Bazı kaynaklarda
şükür secdesi İmamiyye’nin özelliklerinden sayılmıştır. 23 Oysa şükür secdesi
İmamiyye ve diğer Ehli sünnet mezheplerinin müştereklerindendir. Buna rağmen
bazı Ehli sünnet fakihleri bidate düşmek korkusundan ve namazın sünnetlerinden
sayılabilecek olmasından ötürü! Mekruh saymışlardır! 24
Namazın
Tafir ve Takibi
Takibatın
sonunda tavsiye edilen ibadet adaplarından birisi de “Tafir”dir. Tafir, namaz
kılan kişinin namaz sonrası yanaklarını toprağa koyma hâletidir. 25 Aynı
şekilde namaz kılan kişinin tafir hâletinde kollarını, sinesini ve karnını yere
yapıştırması tavsiye edilmiştir. 26
Cemaat
Namazından Sonraki Ameller
Cemaat
namazı adaplarından tavsiye edilen şeylerden birisi namaz kılan son me’mumun
namazı bitene kadar cemaat imamının tesbih söylemesi, ancak genel olarak
takibatı kısa tutması tavsiye edilmiştir. 27 Ama Ehli sünnet rivayetlerinde
Ramazan ayı namazlarının takibatının mekruh olduğu ve halkın yorgun düşeceği
kaygısı dile getirilmiştir. 28 Bazen de cemaat imamının genel olarak uzun
oturması mekruh sayılmıştır. 29
Fıkıh
Kaynaklarında
Fıkıh
kaynaklarında, bazen takibat konusu oldukça kısa tutulmuştur. 30 Oysa bazı
metinlerde namazın sünnetlerine daha çok dikkat edilmiş ve takibat konusu
ayrıntılı olarak ele alınmıştır. 31
İmamiyye
kaynaklarında takibat unvanı ile görülen dua ve zikirlerin fazlalığı Ehli
sünnet kaynaklarında o ölçüde görülmemektedir. Bazı Ehli sünnet kaynaklarında
me’sur ve gayri me’sur duaların namazlardan sonra okunmasının müstahap olduğu
belirtilmiştir. Oysa bazı kaynaklarında namaz sonrası oturmak ve dua ve zikirle
meşgul olmak bidate düşme korkusu ve namazın sünnetlerinden sayılma
endişesinden ötürü uygun görülmemiş ve mekruh sayılmıştır. 32
Telifler
Takibat
hakkında doğrudan bazı kitap ve risaleler de kaleme alınmıştır. Örneğin Ebu’l
Abbas ibn Nuh Seyrafi’nin 33 yazdığı “et-Takib ve Tafir” kitabı, İbn Fehd
Hilli’nin yazdığı “El-Fusulu fi Daavati İ’kabi’l Feraiz” 34 kitabı ve Muhakkik
Kereki’nin yazdığı risale. 35
——————-
ABNA24.COM
wikishia.net
Dipnotlar
1.
Lügatname-i Dehhuda, Ferheng Lügat Amid, Ferhengi Farsi Muin.
2.
Lügatname-i Dehhuda, Ferheng Lügat Amid, Ferhengi Farsi Muin.
3. Kuleyni,
el-Kâfi, c. 3, s. 341; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 329.
4. İnşirah,
7-8.
5. Bkz.
Taberi, et-Tefsir, c. 30, s. 236-237; Tabersi, Mecmeu’l Beyan, c. 10, s. 391;
İbn Kudame, el,Muğni, c. 1, s. 273; Sahibi Cevahir, Cevahiru’l Kelam, c. 1, s.
390.
6. Kaf, 40.
7. Bkz.
Taberi, et-Tefsir, c. 26, s. 182; İbn Kesir, Tefsiri’l Kur’ani’l Azim, c. 4, s.
231.
8. Bkz. İbn
Kudame, el-Muğni, c. 1, s. 457; İbn Muflih, el-Mebda, c. 2, s. 19.
9. Ahmed bin
Hambel, Müsned, c. 4, s. 155 ve 201; Ebu Davud Secistani, es-Sünen, c. 2, s.
86.
10. Şeyh
Bahai, Miftahu’l Felah, s. 117.
11. İbn
Kesir, Tefsiri’l Kur’ani’l Azim, c. 1, s. 306.
12. Kuleyni,
el-Kâfi, c. 3, s. 341.
13. Kuleyni,
el-Kâfi, c. 3, s. 342-343; Ebu’l Salah Halebi, el-Kâfi, s. 124; Tesbihattan
sonraki zikirler için Bkz. Tusi, en-Nihayet, s. 85.
14. Kuleyni,
el-Kâfi, c. 3, s. 341.
15. El-Kâfi,
s. 124; Tusi, en-Nihayet, s. 84-85; Müslim bin Haccac, Sahih, c. 2, s. 888; Ebu
Davud Secistani, es-Sünen, c. 2, s. 184.
16. Kuleyni,
Kâfi, c. 3, s. 343; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 323; Başka
dualar için Bkz. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 343-346; İbn Babaveyh, Men La
Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 324, 325 ve 327-328.
17. İbn
Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 326, 327; El-Kafi, s. 124; Tusi,
Misbahu’l Müteheccid, s. 200; İbn Tavus, Felahu’s Sail, s. 170, 171; Risaleler
için Bkz. Ağa Bozorg Tahrani, ez-Zaria, c. 4, s. 218.
18. Ebu’l
Salah Halebi, el-Kafi, s. 124; Muhakkik Hilli, el-Mu’teber, c. 2, s. 248.
19. Kuleyni,
el-Kafi, c. 3, s. 342; Allame Hilli, Nihayetu’l Ahkam, c. 1, s. 510.
20. Kuleyni,
el-Kafi, c. 3, s. 343-345.
21. Muhakkik
Hilli, el-Mu’teber, c. 2, s. 248.
22. Kuleyni,
el-Kafi, c. 3, s. 344; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s.
329-334.
23. İbn
Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 331.
24. Bkz. İbn
Abidin, Reddu’l Muhtar, c. 1, s. 452; Hasakefi, ed-Durru’l Muhtar, c. 2, s.
119.
25. İbn
Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 332; Ebu’l Salah Halebi, el-Kafi,
s. 124.
26. Yahya
bin Said Hilli, el-Camiu’ lil-Şerai, s. 78.
27. Kuleyni,
el-Kafi, c. 3, s. 341.
28. İbn Ebu
Şeybe, el-Musannif, c. 2, s. 167-168.
29. Bkz. İbn
Muflih, el-Mebde, c. 2, s. 93; Merdavi, el-İnsaf, c. 2, s. 299.
30. Muhakkik
Hilli, Şeraiu’l İslam, c. 1, s. 90; Allame Hilli, Tebsiretu’l Mutallimin, s.
49; Şehid Sani, er-Ravzatu’l Behiyye, c. 1, s. 395-396.
31. Şehid
Evvel, el-Elfiye, s. 129 ve sonrası; Ganaimu’l Eyyam, c. 3, s. 87 ve sonrası,
Neraki, Müstened-i Şia c. 5, s. 392 ve sonrası, Sahibi Cevahir, Cevahiru’l
Kelam, c. 1, s. 390.
32. Bkz. İbn
Teymiye, Kutubu ve Resail ve Fetava, c. 22, s. 518-519 ve c. 24, s. 322; İb
Muflih, el-Furu, c. 2, s. 116.
33. Neccaşi,
er-Rical, s. 86-87.
34.
Mekarimu’l Ahlak, haşiye, k. 1341.
35. Diğer
metinler için Arapça, Farsça, Urduca ve Gucurati dilleri için Bkz. Ağa Bozorg
Tahrani, ez-Zeria, c. 3, s. 12; c. 4, s. 218-219; c. 10, s. 32; c. 11, s. 47;
c. 12, s. 93-95; c. 15, s. 6; c. 22, s. 17 ve c. 25, s. 114-115.
Kaynaklar
* Kur’an-ı
Kerim.
* İbn Ebi
Şeybe, Abdullah, el-Musennef, Kemal Yusuf Hut’un katkılarıyla, Riyad, k. 1409.
* İbn
Babaveyh, Muhammed, Men La Yahduruhu’l Fakih, Ali Ekber Gaffari’nin
katkılarıyla, Kum, k. 1404.
* İbn
Teymiye, Ahmed, Kutub ve Resail ve Fetava, Abdurrahman Muhammed Kasım
İsmeti’nin katkılarıyla, Mektebetu İbn Teymiye.
* İbn Tavus,
Ali, Felahu’s Sail, Kum, Defteri Tebliagatı İslami.
* İbn
Abidin, Muhammed Emin, Reddu’l Muhtar, Beyrut, m. 1995.
* İbn
Kudame, Abdullah, el- Muğni, Beyrut, k. 1405.
* İbn Kesir,
Tefsiri’l Kur’an-ı Azim, Beyrut, k. 1401.
* İbn
Muflih, İbrahim, el-Mebde, Beyrut, k. 1400.
* İbn
Muflih, Muhammed, el-Furu, Ebu Zehra Hazım Kadı katkılarıyla, Beyrut, k. 1418.
* Ebu Selah
Halebi, Taki, el-Kafi, Rıza Üstadi katkılarıyla, İsfahan, k. 1403.
* Ebu Davud
Secistani, Süleyman, es-Sünen, Muhammed Muhyiddin Abdulhamid katkılarıyla,
Kahire, k. 1369.
* Ahmed bin
Hambel, Müstened, Kahire, k. 1313.
* Ağa Bozorg
Tahrani, ez-Zeria.
* Haskefi,
Muhammed, ed-Durru’l Muhtar, Beyrut, k. 1386.
* Şehid
Evvel, Muhammed, el-Elfiye, Ali Fazıl Kaini katkılarıyla, Kum, k. 1408.
* Şehid
Sani, Zeynuddin, er-Ravzatu’l Behiyye, Muhammed Kelanteri katkılarıyla, Beyrut,
Daru’t Taarif.
* Şeyh
Bahai, Miftahu’l Felah, Beyrut, k. 145.
* Sahibi
Cevahir, Muhammed Hasan, Cevahiru’l Kelam, Mahmud Kuçani katkılarıyla, Tahran,
k. 1394.
* Tabersi,
Fazıl, Mecmeu’l Beyan, Beyrut, m. 1995.
* Taberi,
et-Tefsir, Beyrut, k. 1405.
* Tusi, Muhammed, en-Nihayet, Beyrut, Daru’l
Endulis.
* Tusi,
Muhammed, Misbahu’l Mütecehhid, Tahran, k. 1339.
* Allame
Hilli, Hasan, Tebsiretu’l Mutaalimin, Ahmed Hüseyni ve Hadi Yusufi
katkılarıyla, Tahran, ş. 1368.
*Allame
Hilli, Hasan, Nihayetu’l Ahkam, Mehdi Recai katkılarıyla, Kum, k. 1410.
* Kummi,
Ebu’l Kasım, Ganaimu’l Eyyam, Abbas Tebriziyan katkılarıyla, Meşhed, k. 1418.
* Kuleyni,
Muhammed, el-Kafi, Ali Ekber Gaffari katkılarıyla, Tahran, k. 1391.
* Muhakkik
Hilli, Cafer, el-Mu’teber, Nasır Mekarim Şirazi ve başkalarının katkılarıyla,
Kum, ş. 1364.
* Merdevi,
Ali, el-İnsaf, Muhammed Hamid Faki baskısı, Beyrut, m. 1986.
* Müslim bin
Haccac, Muhammed Fuad Abdulbaki katkılarıyla, Kahire, m. 1955.
* Neccaşi,
Ahmed, er-Rical, Musa Şubeyri Zencani katkılarıyla, Kum, k. 147.
* Neraki,
Ahmed, Müstenedu’ş Şia, Kum, k. 1415.
* Yahya bin
Said Hilli, el-Camiu lil-Şerai, Cafer Subhani ve başkalarının katkılarıyla,
Kum, k. 1405.